Azərbaycan, Bakı, 20 may / Trend , müxbir D.Xatınoğlu /
Trend -un Fars redaksiyasının Əfqanıstanda növbəti prezident seçkilərində namizəd, deputat və Planlaşdırma Nazirliyinin sabiq rəhbəri Rəməzan Bəşərdust ilə eksklüziv müsahibəsi
- Sizin fikrinizcə, hazırda Əfqanıstanda ən böyük problem nədir və xalqın əsas tələbi nədən ibarətdir?
- Əsas problem hakimiyyətin özüdür. Hakimiyyətdə olan bəzi şəxslər narkobiznes və korrupsiya ilə məşğuldur. Xalq bunu görür və hakimiyyətin xalqa qarşı necə qəddar olduğunu hiss edir. Hazırkı hakimiyyət milli mənafeyi düşünmür. Xalqın əsas tələbi milli hakimiyyətin yaradılmasıdır.
- Əksər ekspertlərin fikrincə, ölkədəki sabitsizlik birbaşa xalqın yoxsulluğundan irəli gəlir. Sizin polatformanızda əhalinin məişət durumunun yaxşılaşdırılması ilə bağlı hansı planlar var?
- KİV-də yoxsulluqdan danışırlar, lakin faktiki olaraq xalq səfalət və fəlakət içindədir. 2007-ci ildə qış mövsümündə, xüsusilə ölkənin şimali regionlarında taxıl qıtlığı yaşandı, camaat aclıqdan ölməmək üçün öz övladını pula satmaq məcburiyyətində qaldı. O zaman qıtlıqdan, aclıqdan 1000-dən artıq adam öldü. Demək istəyirəm ki, ölkədə yoxsulluq deyil, qıtlıq var.
- Lakin ölkədə müəyyən inkişaf da olub. Beynəlxalq ictimaiyyət 2001-ci ildən etibarən Əfqanıstana milyardlarla dollar həcmində maliyyə yardımı edib. Sizcə, bu yardımların ölkənin inkişafında heç bir təsiri olmayıb?
- Doğrudur, lakin ölkəyə olan maliyyə yardımları lazımi yerlərdə xərclənməyib. Inkişafa mane olan digər amil hakimiyyətdə olan korrupsiya hallarıdır. Digər tərəfdən, ölkə inkiaşfı üçün prioritetlərin təməldən səhv seçilməsi bir faktdır. 2002-ci ildə ölkənin inkişaf planı üzrə Yaponiyada konfrans keçirildi. Orada, Əfqanıstanı bir tranzit dəhlizə çevirmək barədə qərara gəldilər. Ona görə ölkəyə daxil olan maliyyə yardımlarının əksər hissəsi yollara xərclənib. Mən 2004-cü ildə planlaşdırma naziri olan zaman, prezident Hamid Kərzaiyə dəfələrlə məruzə etdim ki, bu plan tamamilə lazımsızdır.
- Sizin təklifləriniz nədən ibarət idi?
- Mən düşünürdüm ki, Əfqanıstanda kənd təsərrüfatı və sənaye sahəsinə investisiyalar yatırılmalıdır. Əfqanıstanın regiondakı ölkələrlə müqayisədə tranzit dəhliz olmaq keyfiyyəti yoxdur. Ölkədə 70 milyard kubmetr axar çay var, bu suların yalnız 10 faizindən istifadə edilir. Həmçinin xaqlın 70 faizindən çoxu kənd təsərrüfatı ilə məşğuldur. Ölkədə 10 milyon hektar əkinçiliyə yararlı torpaq sahəmiz var ki, bunun yalnız 20 faizindan istifadə olunur. Dediyim kimi, beynəlxalq investisiyalar lazımi sahələrdə istifadə olunmayıb.
- Ölkədə təhlükəsizliyin bərpası ilə bağlı hansı planlarınız var? Taliban qiyamçılarının üsyanını necə yatırmaq olar?
- Mən Taliban qiyamçıları ilə bağlı tamamilə fərqli düşünürəm. Fikrimcə, onlar xarici qüvvələrə qarşı mübarizə aparmırlar. 1994-cü ildə onlar hakimiyyətə qarşı ilk dəfə üsyan edəndə, ölkədə bir nəfər də olsun ABŞ əsgəri, yaxud xarici qüvvə yox idi. O zaman onlar mücahidlərin və kommunistlərin əlində olan hakimiyyətə qarşı üsyan etdilər. İki illik üsyandan sonra Taliban üzvləri hakimiyyəti ələ keçirdilər. 2001-ci ildə ABŞ Talibanı devirdikdən sonra, yenə də mücahidlərin böyük əksəriyyəti hakimiyyətə qayıtdı. Mücahidlər İran, Səudiyyə Ərəbistanı, Rusiya və Hindistana meyllidirlər, bu isə Pakistan üçün təhlükə törədir. Həmin səbəbdən Pakistan həmişə Talibana yardım etməkdə ittiham olunur, çünki onlar mücahidlərə qarşıdırlar. Mən belə düşünürəm ki, Pakistan hakimiyyəti ilə əlaqələrin yaxşılaşdırılması və xarici siyasətin dəyişdirilməsi Taliban üzvlərini bir xeyli zəiflədəcək. Əslində, onlar bir daha Pakistan tərəfindən himayə olunmayacaqlar. Biz qonşu ölkələrə sübut etməliyik ki, Əfqanıstan heç bir ölkə üçün təhlükə mənbəyi olmayacaq.
- Siz növbəti prezident seçkilərinin demokratik keçiriləcəyinə nə dərəcədə ümid edirsiniz?
- Keçmişdən fərqli olaraq, növbəti prezident seçkilərinin demokratik keçiriləcəyinə inanıram. Nəzərə alsaq ki, ölkə müharibə şəraitindədir, seçki prossesi məqbuldur. Namizədlərin səlahiyyətləri təsdiq olunub, təşviqat kampaniyaları azad şəkildə fəaliyyət göstərir. Bundan əvvəl Seçki Komissiyası BMT və əfqan nümayəndələri tərəfindən müştərək idarə olunurdu, lakin hazırda Seçki Komissiyası müstəqildir, Komissiyanın sədri dürüstlüyünü və sədaqətini sübut edib.
- Sizcə, xarici qüvvələr seçkilərə müdaxilə etməyəcəklər?
- Obama administrasiyası buna icazə verməyəcək. Məndə olan məlumata görə, sabiq administrasiyanın Konqresdəki neo-konservativ üzvləri çalışırdılar ki, Əfqanıstanda prezident seçkilərinə müdaxilə etsinlər. Hətta ABŞ-in BMT-dəki sabiq səfiri Zulmay Xəlilzad (Əfqanistan əsillidir) prezidentliyə namizədliyini irəli sürmək üçün Əfqanıstana səfər edib, lakin ABŞ-ın yeni administrasiyası ona dəstək vermədiyi üçün Xəlilzad namizədliyini irəli sürmədi. ABŞ növbəti dəfə çalışır ki, Əfqanıstanda tam demokratik seçkilər keçirilsin.