Bakı. Trend:
Qəbul imtahanlarının vaxtı açıqlanmamışdan əvvəl bu il qəbul ballarının artacağı ilə bağlı yayılan proqnozlar müxtəlif amillərə əsaslanır. Bu artım ehtimalını qiymətləndirmək üçün təkcə cari vəziyyəti deyil, həm də qlobal təcrübələri nəzərə alaraq, daha geniş təhlil aparmaq lazımdır. Əsasən, qəbul planının artması, yeni universitetlər və yeni ixtisasların təsiri barədə müzakirələr ön plandadır. Lakin bu proses çox mürəkkəbdir və bir sıra digər amillər də nəzərə alınmalıdır.
Bu barədə Trend-in suallarını cavablayarkən Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Təhsildə Təhlil və Kommunikasiyalar Mərkəzinin rəhbəri Kamran Əsədov deyib.
O qeyd edib ki, son illərdə Azərbaycanda qəbul planlarında müşahidə olunan dəyişikliklər keçid ballarına birbaşa təsir göstərib:
"Statistikaya əsasən, 2022-ci ildə qəbul planı əvvəlki ilə nisbətən 12% artırılmışdı. Bu artım, əsasən, dövlət sifarişi əsasında təqdim edilən yerlərə aid idi və nəticədə bəzi ixtisaslar üzrə keçid ballarında azalma müşahidə olundu. Məsələn, texniki və pedaqoji sahələrdə tələbə yerlərinin artırılması həmin sahələr üzrə rəqabəti zəiflətdi və keçid balları aşağı düşdü. Lakin yüksək rəqabətli ixtisaslar, məsələn, tibb və hüquq sahələrində ballar artmağa davam etdi.
Bu il də oxşar tendensiyaların davam etməsi mümkündür. Əgər qəbul planları artırılarsa, ümumi rəqabət zəifləyər və bəzi sahələrdə ballar aşağı düşə bilər. Lakin yeni universitetlərin və ixtisasların yaradılması qəbul prosesinə daha çox dinamiklik qatacaq. Yeni universitetlər və ixtisaslar tələbələr üçün alternativ seçimlər təqdim edir, bu da müəyyən sahələrdə rəqabəti azalda bilər. Burada əsas məqam yeni qurumların və ya ixtisasların nə qədər nüfuzlu olmasıdır. Əgər yeni yaradılan universitetlər yüksək səviyyəli təhsil vəd edirsə, həmin yerlərdə rəqabət artacaq və nəticədə, keçid balları yüksək ola bilər.
Dünya təcrübəsində də oxşar hallar müşahidə olunub. Məsələn, Türkiyədə universitetlərin sayı artırıldıqca və yeni ixtisaslar təqdim edildikcə, bəzi sahələrdə keçid balları azalarkən, yüksək rəqabətli ixtisaslar üzrə ballar sabit qaldı və hətta artdı. Türkiyə ali təhsil sistemində tələbə qəbulunu tənzimləmək üçün müxtəlif mexanizmlər tətbiq olunur, məsələn, dövlət universitetlərində tələbə yerlərinin artırılması ilə yanaşı, özəl universitetlərin də inkişafı təşviq edilir. Bu yanaşma tələbələrə daha geniş seçim imkanı təqdim edir, lakin yüksək ixtisaslaşma tələb edən sahələrdə rəqabəti zəiflətmir.
Digər tərəfdən, Avropa ölkələrində qəbul ballarına təsir edən əsas faktor tələbələrin akademik göstəriciləridir. Almaniya kimi ölkələrdə tələbələrin orta məktəbdə topladıqları akademik qiymətlər universitet qəbulunda əsas rol oynayır. Bu model rəqabəti tənzimləyir və qəbul ballarını sabit saxlayır. Lakin Azərbaycanın qəbul sistemi, əsasən, standartlaşdırılmış test imtahanlarına əsaslandığından, rəqabətin səviyyəsi imtahanların məzmunu və çətinlik dərəcəsindən də təsirlənir".
K.Əsədov bildirib ki, Azərbaycanda keçid ballarının artması və ya azalması məsələsinə gəldikdə, bunu həm də demoqrafik dəyişikliklər kontekstində dəyərləndirmək lazımdır:
"2023-cü ildə verilən məlumata görə, Azərbaycanda abituriyentlərin sayı əvvəlki illərlə müqayisədə, nisbətən azalmışdı. Bu, əsasən, doğum səviyyəsinin azalması ilə bağlıdır. Tələbə sayının azalması bəzi ixtisaslar üzrə keçid ballarını aşağı sala bilər. Lakin eyni zamanda, yüksək hazırlıqlı tələbələrin sayının sabit qalması və ya artması ümumi rəqabət mühitini sabit saxlaya bilər.
Qəbul prosesində başqa bir əhəmiyyətli amil də tələbələrin akademik hazırlıq səviyyəsidir. Son illərdə təhsil sistemində aparılan dəyişikliklər, məsələn, kurikulum islahatları və yeni dərsliklərin tətbiqi tələbələrin ümumi nəticələrinə təsir göstərib. 2023-cü ildə Dövlət İmtahan Mərkəzi (DİM) tərəfindən təqdim olunan statistika göstərdi ki, ümumi bal intervalında bəzi irəliləyişlər olub, lakin yüksək ballar toplayan tələbələrin sayı nisbətən sabit qalıb. Bu, göstərir ki, yüksək rəqabətli ixtisaslarda keçid ballarının artması ehtimalı yüksəkdir.
Eyni zamanda, iqtisadi və sosial amillər də qəbul ballarına təsir edir. Azərbaycan ailələri arasında ali təhsilə maraq sabit olaraq qalır və bu, xüsusən də tibb, mühəndislik və hüquq kimi sahələrdə rəqabətin yüksək olmasına səbəb olur. Lakin iqtisadi çətinliklər bəzi ailələrin övladlarını daha çox dövlət sifarişi əsasında təhsil almağa yönləndirə bilər, bu da həmin sahələr üzrə rəqabətin artmasına səbəb ola bilər.
Son olaraq, qəbul imtahanlarının nəticələrinə təsir edən bir digər faktor da imtahanların çətinlik səviyyəsidir. Əgər bu il təqdim olunan sualların çətinlik səviyyəsi artırılarsa, bu, nəticələrin ümumi bal intervalına təsir edə bilər. Məsələn, 2021-ci ildə sualların nisbətən çətin olması orta nəticələrin aşağı düşməsinə səbəb olmuşdu.
Bu amilləri nəzərə alaraq, demək olar ki, qəbul ballarının dəyişməsi dinamik bir prosesdir. Qəbul planlarının artması bəzi sahələrdə balların azalmasına səbəb ola bilsə də, yüksək rəqabətli ixtisaslar üzrə keçid ballarının artması ehtimalı yüksəkdir. Azərbaycanın təhsil sistemi hazırda tələbələrin müxtəlif ixtisaslara yönəlməsinə imkan yaratmaqla rəqabəti optimallaşdırmağa çalışır. Gələcəkdə daha balanslı və şəffaf bir qəbul sistemi tələbələrin maraqlarını və cəmiyyətin ehtiyaclarını eyni vaxtda təmin edə bilər".