İran, Tehran, 20 fevral/ Trend , müxbir D.İbrahimova, T.Cəfərov/ İranın "nüvə dövləti" imicini yaratmağa çalışmasına baxmayaraq, ekspertlər hesab edirdər ki, İranın iqtisadi problemləri uranın zənginləşdirilməsi üçün əlavə sentrifuq əldə etməsinə imkan vermir. Lakin iranlı ekspert əmindir ki, Tehran əlavə sentirfuqlar quraşdırdığını gizlədir.
BBC Iran saytının verdiyi məlumata görə, MAQATE-nin Baş direktoru (Atom Enerjisi üzrə Beynəlxalq Agentlik) Məhəmməd əl-Baradeyi bildirib ki, İran tərəfindən uranın zənginləşdirilməsi üçün istifadə olunan sentrifuqların sayı 2008-ci ilin dekabrından bu yana artmayıb və beş min ədəd təşkil edir. Buna baxmayaraq, onun sözlərinə görə, İran hələ də, agentliklə əməkdaşlığa başlamayıb və əvvəlki kimi öz proqramının ehtimal olunan hərbi inkişaf istiqamətini gizlədir.
"İran hazırda heç bir nümayəndəyə ölkəyə daxil olmaq imkanı vermir və proqramının ehtimal olunan hərbi inkişaf aspekti barədə heç bir izah vermir", - deyə əl-Baradeyi bildirib.
"İranın 2008-ci ilin sentyabrından başlayaraq əlavə sentrifuqlar quraşdırmamasının səbəbi ölkənin qarşılaşdığı iqtisadi problemlər ola bilər", - deyə Trend -a Amerikanın hərbi eksperti Viktoriya Samson (Victoria Samson) bildirib.
Bəzi Qərb ölkələri və Birləşmiş Ştatlar İranın nüvə proqramını silah əldə etmək məqsədi ilə inkişaf etdirdiyindən ehtiyatlanır, lakin Tehran öz növbəsində onun dinc mahiyyətlə inkişaf etdirdiyini təkid edir. Rəsmi Tehran bu proqramın dinc energektika sahəsində istifadə üçün yönəldildiyini bildirib.
MAQATE dünyada nüvə texnologiyalarından sülh məqsədləri üçün istifadə sahəsində elmi-texniki əməkdaşlığın aparıcı beynəlxalq hökumət forumudur. MAQATE 1957-ci ildə atom təşkilatı qismində BMT çərçivəsində yaradılıb. Agentliyin Nizamnaməsində bildirilir ki, o, sülhün dəstəklənməsi üçün atom enerjisindən daha tez və geniş istifadəyə nail olmağa çalışır.
Bəzi ekspertlər hesab edirlər ki, İranın daxili iqtisadi problemlər və dünya maliyyə böhranı səbəbindən yeni sentrifuqlar quraşdırmaq üçün maddi imkanları yoxdur. BMT Təhlükəsizlik Şurası indiyədək İranın nüvə proqramının inkişafını dayandırmaq üçün bu ölkəyə qarşı beş qətnamə qəbul edib ki, onların da üçün iqtisadi sanksiyalar olub. Buna baxmayaraq, İran proqramın inkişafını dayandırmayıb. "İran-dünya üzrə arayış" FTB-nin məruzəsində açıqlanan məlumatlara görə, xarici ölkələr ilə ticarət üçün İranın valyuta ehtiyatları 2006-cı ildən 70 mlrd. dollar təşkil edib.
İran nüvə proqramının inkişafına yatırdığı kapitalın əsas hissəsini ümumi ixracın 80 faizini və dövlət gəlirlərinin 85 faizini təşkil edən neft satışından əldə edib. Təhlükəsizlik üzrə İnformasiya Mərkəzinin əməkdaşı İzekiel Tanın (Ezekiel Tan) məruzəsində bildirilir ki, dünya maliyyə böhranı şəraitində neft qiymətlərinin düşməsi İranda iqtisadi vəziyyətin pisləşməsinə gətirib çıxaracaq.
Məruzədə bildirilir ki, beynəlxalq maliyyə institutlarının hesablamalarına görə, büdcəni əvvəlki səviyyədə saxlamaq üçün İrana neftin bir barelinin 90 dollar olması lazımdır, lakin hazırda qiymətlər 40 dollardan aşağıdır.
Lakin atom texnologiyaları üzrə iran əsilli İngiltərə eksperti Rza Tağızadə hesab edir ki, İran əlavə sentrifuqlar əldə edib, lakin ölkə rəhbərliyi onların istehsalı barədə MAQATE-yə statistika təqdim etməyib, çünki İran NSYM-nin (Nüvə silahının yayılmaması barəd Müqavilə) əlavə protokolundan çıxıb. NSYM-nin əlavə protokolu MAQATE müfəttişləri üçün ölkələrin nüvə obyektlərində istənilən an yoxlama aparmaq səlahiyyətini nəzərdə tutur.
Qlazqo Universitetinin (Glasgow University Great Britain) professoru Tağızadə telefonla Trend -a bildirib ki, İranın əlavə sentrifuq əldə etməsinə dair ehtimalların olmasına baxmayaraq, ölkədə kifayət edəcək miqdarda sarı kek yoxdur və nəticə etibarı ilə də onların işi və uranın zənginləşdirilməsi üçün uran qazı da yoxdur.
Uran filizi təmizlənir və sarı kek kimi tanınan möhkəm məhsula çevrilir. O, təqribən 64 Çelsi dərəcəsinədək qızdırılma yolu ilə qaza konversiya edilir. Qaz sentirfuqlardan buraxılır və izotoplardan ayrılır. Proses uran zənginləşdirilənədək təkrarlanır. Aşağı səviyyədə zənginləşdirimiş uran nüvə yanacağı qismində istifadə olunur, yüksək zənginləşdirilmiş uran isə nüvə başlıqlarında tətbiq edilir.
"The Times" qəzeti fevralın 4-də İranın uranı zənginləşdirmək üçün kifayət qədər sarı kekinin olmadığı barədə informasiya yayıb, lakin rəsmi Tehran bu informasiyanı təkzib edir.
Tağızadə hesab edir ki, İranın sentrifuqların həqiqi sayını gizlətməsi martda İranda Nüvə Texnologiyaları Gününün qeyd olunması, iyunda isə prezident seçkilərinin keçirilməsi ilə əlaqədardır.
"Ola bilsin ki, İranın rəsmi şəxsləri sentrifuqların sayını məhz bu bayramadək gizli saxlayıb, nailiyyət kimi təqdim etmək niyyətindədirlər", - deyə o bildirib. Onun fikrincə, Əhmədinejad da sentrifuqların sayının artırılmasını şəxsi nailliyyəti kimi göstərə bilər ki, bu da 2009-cu il iyunun 12-də keçirilməsi planlaşdırılan seçkilərdə ona əlavə səs qazandıra bilər.
MAQATE-nin İrana qarşı gələcək fəaliyyəti və Tehran ilə bu təşkilat arasında münasibətlər Amerika-İran münasibətləri və İranda keçiriləcək prezident seçkilərində kimin qlələbə qazanacağından asılı olacaq.
"Hazırda hamı Birləşmiş Ştatların siyasətindəki dəyişikliklərin, həmçinin İranda keçiriləcək prezident seçkilərinin nəticələri və bu nəticələrin ölkənin gələcək nüvə siyasətinə necə təsir göstərəcəyini gözləyir", - deyə Trend -a elektron poçt ilə Təhlükəsizlik üzrə İnformasiyalar Mərkəzinin analitiki Samson bildirib.
Barak Obama 30 il diplomatik "sükut"dan sonra İran ilə əməkdaşlıq etmək niyyətində olduğunu bildirən ilk ABŞ prezidentidir. ABŞ və İran arasındakı münasibətlər 1980-cı ildə İran tələbələrinin ABŞ-ın Tehrandakı səfirliyini tutmasından sonra pozulub.
Məqalə müəllifi ilə əlaqə ünvanı - [email protected]