...

Azərbaycanda nigah müqaviləsinin bağlanmaması üzündən yaranan problemlər

Cəmiyyət Materials 6 Yanvar 2009 12:11 (UTC +04:00)

Azərbaycan, Bakı, 06 yanvar / Trend , müxbir K.Zərbalıyeva/ Azərbaycandan fərqli olaraq Avropa ölkələrində boşanma zamanı qadının və uşağın sosial təminatı sual altına düşmür.

Səbəb isə budur ki, Avropa ölkələrində tərəflər nigaha girməzdən öncə və nigah dövründə nigah müqaviləsi imzalayırlar. Azərbaycan qanunvericiliyində belə bir narahatlığın yaranması üçün əsas olmasa da, reallıqda bu, çox böyük problemlər yaradır.

Statistik məlumatlara görə, məhkəmələrdə baxılan mülki mübahisələrin böyük qismi ailə münaqişəsi nəticəsində yaranır və əmlak xarakterlidir.

Ekspertlər hesab edirlər ki, Ailə Məcəlləsində nigah müqaviləsi ilə bağlı nəzərdə tutulmuş müddəalar işlək formaya düşərsə, gələcəkdə həmin mübahisələrin böyük qismindən azad olmaq mümkündür. Müqavilə olarsa, qanuni şəkildə kimə hansı əmlakın düşəcəyi bilinir və heç bir narazılıq da yaranmır.
Ali Məhkəmənin hakimi Əsəd Mirzəliyev deyir ki, nigah müqaviləsi hər qadının özünün və uşaqlarının sosial müdafiəsi deməkdir. O üzdən insan hələ ailə münasibətlərini müəyyənləşdirməmişdən öncə özünün sosial müdafiəsini hüquqi baxımdan təşkil etməlidir.

Nigah müqaviləsi nigaha daxil olan şəxslər arasında bağlanan, nigah dövründə və ya nigah pozulduqda ər-arvadın əmlak hüquqlarını və vəzifələrini müəyyən edən sazişdir. Nigah müqaviləsi yazılı formada bağlanır və notariat qaydasında təsdiq olunur.

Nigah müqaviləsində tərəflərin bir-birini qarşılıqlı saxlaması, bir-birinin gəlirlərində iştirak üsulları, hər birinin gəlirlərində iştirak üsulları, hər birinin ailə xərclərində iştirak qaydası ilə bağlı hüquq və vəzifələri, nigah pozulduqda hər birinə düşəcək əmlakı müəyyənləşdirmək hüququ müəyyənləşdirilir.

Nigah müqaviləsi ər-arvadın mövcud olan və gələcəkdə əldə edəcəkləri əmlaka dair bağlana bilər. Nigah müqaviləsi nigaha qədər və nigahdan sonra da bağlana bilər. Müqavilə nigaha qədər bağlansa da, bu nigah qeydə alındığı gündən qüvvəyə minir. Müqavilədə əmlakın hüquqi rejimi müəyyən olunur.

Mirzəliyev bildirir ki, qanuna görə, müqavilədə başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, ər-arvadın nigah dövründə əldə etdikləri mülkiyyət onların birgə mülkiyyətidir və bərabər payda bölünür. "Kimin himayəsində yetkinlik yaşına çatmayan uşaqlar varsa, onların mənafeyi nəzərə alınaraq pay artırıla bilər. Amma nigah müqaviləsində qabaqcadan bundan fərqli məsələlər müəyyən oluna bilər. Məsələn, nigah müddətində əldə olunan mülkiyyətin üçdə birinin ərin, qalan hissəsinin isə arvadın, ya da əksinə, mülkiyyətində olması göstərilə bilər", - deyə Mirzəliyev vurğulayıb.

Statistikaya görə, Azərbaycanda boşanmaların sayı artdıb. Dövlət Statistika Komitəsinin yaydığı məlumata görə, 2008-ci ilin birinci yarısında Azərbaycanda 33,4 min nigah və 3,9 min boşanma qeydə alınıb.

Ədliyyə Nazirliyinin Qeydiyyat və Notariat Baş İdarəsindən verilən məlumata görə, 2008-ci ilin 6 ayında 33,4 min nigahdan yalnız 13-də nigah müqaviləsi bağlanılıb. 2007-ci ildə qeydə alınan 81 min 756 nigahdan yalnız 16-da, 2006-cı ildə 79 min nigahdan 33-də, 2005-ci ildə 71 min 619 nigahdan 19-da  müqavilə bağlanıb.

Ədliyyə Nazirliyinin Qeydiyyat və Notariat Baş İdarəsindən əldə etdiyimiz nigah müqaviləsinin nümunəsində qeyd olunur ki, birgə nigah dövründə əldə edilmiş, habelə ailə qurmaq münasibətilə valideynlər və digər şəxslər tərəfindən verilmiş əmlak ər-arvadın birgə mülkiyyəti hesab olunur.

Birgə nigah dövründə tərəflərin əmək fəaliyyəti nəticəsində əldə edilmiş gəlir qarşılıqlı razılıq əsasında xərclənir.

Dövlət qeydiyyatı nəzərdə tutulmuş daşınmaz əmlak, yaxud digər əmlak, qiymətli kağızlar, müəssisədəki pay birgə nigah dövründə ər-arvaddan hansının şəxsi vəsaiti hesabına əldə olunubsa, onun adına qeydiyyata alınır.

Ər-arvaddan hər biri digərinin razılığı olmadan bu əmlak üzərində müstəqil olaraq sərəncam verə bilər.

Müqavilədə nəzərdə tutulmuş əmlakı bir-birinin istifadəsinə verməyi, yaşayış evinə münasibətdə isə orada yaşamasına və qeydiyyata düşməsinə razılıq verməyi, digər tərəf isə nigah pozulduğu halda bir ay müddətində qeydiyyatdan çıxmaqla yaşayış evini boşaltmağı öhdəsinə götürür.

Ümumi birgə mülkiyyətdə olan əmlak nigah dövründə, yaxud nigah pozulduqdan sonra üç il müddətində ər-arvadın qarşılıqlı razılığı əsasında bölüşdürülə bilər. Əmlak bölüşdürülərkən pay tərəflərin razılığı ilə müəyyən olunur.

Əmlak bölüşdürülərkən ümumi uşaqların adına alınmış əmlak uşaqların öz əmlakı hesab olunur və bölgü zamanı nəzərə alınmır.

Nigah müqaviləsi pozulduqda əmək qabliyyəti olmayan əri (arvadı) maddi cəhətdən təmin etməklə əlaqədar tərəflər öhdəlik götürür.

İdarənin baş məsləhətçisi Mehdi Həsənov deyir ki,  VVAQ orqanlarına nigah üçün ərizə verənlərin hamısına nigah müqaviləsi bağlanması təklif olunur.

Hər bir VVAQ şöbəsində nümunəvi nigah müqavilələrinin olduğunu deyən nazirlik rəsmisi bildirib ki, müqavilənin şərtlərini nigaha girən tərəflər müəyyənləşdirir və onun şərtlərini qanunvericiliyə uyğun dəyişdirə bilərlər.

Əksər ekspertlər iddia edirlər ki, mental dəyərlər tərəflərin nigah müqaviləsi bağlamasına mane olur.

Ali Məhkəmənin hakimi Mirzəliyev bildirir ki, nigaha girən tərəflər çox vaxt nigah müqaviləsinin mahiyyətinə varmır, ya da müqavilə barədə tərəflər məlumatsız olurlar. Mirzəliyevin sözlərinə görə, bəzən düşünülür ki, bu müqavilənin imzalanması nigahın daimi olmayacağına şübhə yaradır və mentalitetdən irəli gələn bəzi səbəblərdən bu müqavilə bağlanmır.

Ədliyyə Nazirliyinin Qeydiyyat və Notariat Baş İdarəsindən bildirilib ki, əvvəlki illərlə müqayisədə nisbi artım müşahidə olunsa da, nigah müqavilələrinin bağlanması o qədər də geniş yayılmayıb.

İdarədən də bunun səbəbini mentalitetlə əlaqələndiriblər. Nazirlik rəsmisi problemdən çözüm yolunu məcburiyyətdə deyil, təbliğatda görür.

Notariat idarəsinin rəhbəri Mehman Soltanov  müqavilənin bağlanmasının məcburiləşdirilməsinin əleyhinədir.

Onun  sözlərinə görə, müqavilənin bağlanılmasını mentalitetə uyğun olmadığını deyənlər iddia edir ki, bu müqavilə qadın və kişi arasındakı münüsibətlərə kölgə salır.

Soltanovun fikrincə, nigaha girən tərəflərdən əmlakı, maddi durumu yüksək olan şəxs müqaviləni bağlamaqda maraqlıdır.

Vəkil Qurban Məmmədov mentalitetimizin qüsurlu olduğunu deyir və nigah müqaviləsinin icbariləşdirilməsinin tərəfdarıdır. Məmmədov bu fikirdədir ki, nigah müqaviləsinin bağlanması ənənəsinin yaradılması üçün qanunvericilikdə dəyişiklik olmalıdır: "Bu zaman nəsə tələb etmək mümkün olacaq. Əks təqdirdə, qanunun müddəasının könüllü xarakter daşıması onun formal olaraq qalmasına rəvac verəcək. Çünki onun həyata keçirilməsinə milli ənənələr imkan verməyəcək".

Mirzəliyev nigah müqaviləsinin məcburi bağlanmasının yolverilməz olduğunu vurğulayıb. Belə ki, qanunvericilik şəxsin müqavilə azadlığını nəzərdə tutub. "Bu hal müəyyən olunarsa, müqavilə etibarsız sayılır. Nigahın bağlanmasının özündə də məcburiyyət müəyyən olunsa, nigah etibarsız sayılmalıdır", -deyə hakim vurğulayıb.

Hakim hesab edir ki, nigah müqaviləsinin bağlanması ilə bağlı təbliğat işində VVAQ orqanları daha aktiv olmalıdır: "Nigaha daxil olmaq üçün ərizə verən şəxslərə müqavilənin üstünlükləri izah olunmalıdır".

Millət vəkili Musa Quliyev müqaviləyə maraq göstərilməməsinin səbəbini hüquqi maarifləndirmənin aşağı olması ilə əlaqələndirir.

"Bu problemi tək mentalitetlə bağlamaq düz deyil. Vətəndaşlar arasında hüquqi savadsızlıq var. Azərbaycanda qəbul olunmuş bir prinsip var - ailəni kişi saxlamalıdır. Qadın ailənin iqtisadi yükünü daşımayıb. Onlar elə fikirləşir ki, pulu kişi qazandığı üçün qərarı da o verməlidir. Amma bu, düzgün yanaşma deyil. Qadın da ailənin büdcəsinin formalaşdırılmasında iştirak etməlidir. Qadının cəmiyyətdəki rolunu artırmaq üçün ilk olaraq ailədən başlanmalıdır və bunun üçün müqavilə bağlanması şərtdir", - millət vəkili bu fikirdədir.

Quliyev yaxın 50 ildə Azərbaycanda müqavilə institutunun formalaşacağına ümid edir və bildirir ki, bizdən iki nəsil sonra gələnlər bunu normal qəbul edəcək.

Vəkil Məmmədov boşanmalar zamanı məhkəmələrin qadınlarla bərabər uşaqların da hüquqlarını pozduğunu iddia edir.

"Boşanma zamanı oğlan qıza evdən istifadə hüququ verməyə bilər. Amma uşağa evdən istifadə hüquq mütləq verilməlidir. Məhkəmələr belə mübahisələr yaranan zaman "Uşaq hüquqları haqqında" qanunun 20-ci maddəsini tətbiq etmək əvəzinə Mülki Məcəllənin 228-ci maddəsini tətbiq edir. 20-ci maddədə nəzərdə tutulub ki, uşaq doğulduğu yerdə başqa ailə üzvləri ilə birgə qaydada istifadə hüququna malikdir. Məhkəmələr "yaşayış yeri" ilə "istifadə hüququ" anlayışlarını qarışdırır. Məhkəmələr uşaqların istifadə hüququnu nəzərə almır. Deyirlər ki, uşaq anası ilə olduğu üçün onunla yaşamalıdır", -deyə vəkil bildirib.

Ali Məhkəmənin hakimi Mirzəliyevin sözlərinə görə, nigaha məhkəmə qaydasında xitam verildiyi halda müqavilənin olmaması çoxlu problemlər yaradır. Problemlər isə alimentin müəyyən olunmasında, yaşayış sahəsi ilə təmin olunma ilə bağlı meydana çıxır. Hakim bildirib ki, nigah müqaviləsi olmayanda, aliment tələb edən qadınlar kişinin əmlak vəziyyətini müəyyən edə bilmir. "Kişi məhkəməyə heç bir yerdə işləməməsi barədə, yaxud da 50 manat əmək haqqı alması barədə sənəd təqdim edir. Onda məhkəmə sabit pul məbləği müəyyənləşdirmək məcburiyyətində qalır.

Tərəflərin əmlak vəziyyətlərini bilib nigah müqaviləsi bağlanarkən bu problem yaranmır. "Müqavilədə ərin nigaha xitam veriləndən sonra hər bir uşaq üçün ayda məsələn, 300-400 manat aliment verəcəyi barədə razılıq əldə oluna bilər", - deyə hakim bildirib.

Mirzəliyev bildirib ki, məhkəmələrin icraatında olan mülki iddiaların böyük qismi mənzildən istifadə hüququnun xitamı və ya bu hüququn verilməsi (Mülki Məcəllənin 228-ci maddəsi) ilə bağlıdır.

MM-in 228-ci maddəsində qeyd olunur ki, nigaha girən şəxslər, mülkiyyətçi ilə notarial qaydada təsdiq olunmuş müqavilə bağlamalıdır. Təcrübədə heç bir vaxt mülkiyyətçi ilə ailə üzvləri və ya mənzilin digər istifadəçiləri arasında nəinki notarial qaydada təsdiqlənmiş, heç sadə yazılı formada belə razılaşma qaydasına da əməl olunmur. Adətən, bu cür münasibətlərin ilkin yaranma vaxtında yaşayış sahəsinin istifadəçiləri mülkiyyətçinin razılığı ilə mənzilə köçürülür və mənzildən istifadə edirlər.

Mirzəliyev hesab edir ki, nigaha girərkən tərəflərə nigah müqaviləsi ilə yanaşı, mülkiyyətçi ilə belə bir müqavilənin bağlanması təklif olunmalı, onun üstünlükləri izah olunmalıdır.

Hakimin fikrincə, həm nigah müqaviləsinin bağlanması, həm də mülkiyyətçi ilə müqavilənin bağlanması tərəflərin ixtiyarına buraxılmamalıdır.

Millət vəkili Musa Quliyev bildirib ki, üzvü olduğu Sosial Siyasət Daimi Komissiyasında Ailə Məcəlləsinə nigah müqaviləsi ilə bağlı dəyişikliyin olunması üçün yeni layihə hazırlanıb.

Layihəyə görə, tərəflər nigah üçün ərizə verəndə onlara müqavilə bağlanması təklif olunacaq. Nigah müqaviləsinin şərtləri barədə tərəflərə VVAQ orqanlarının əməkdaşları məlumat verəcək. "Məlumatın verilməsi VVAQ əməkdaşının qarşısına vəzifə kimi qoyulacaq. Tərəflərə müəyyən sənədlər veriləcək", -deyə Quliyev bildirib.

Məqalə müəllifi ilə əlaqə ünvanı: [email protected]          

Xəbər lenti

Xəbər lenti