Azərbaycan, Bakı, 3 noyabr /Trend, müxbir Т.Konyayeva/
İranın hakim rejimi nüvə proqramının müzakirəsində hərəkət tərzini dəyişməyincə və yaxud Qərb ölkələrinin İrana qarşı münasibətdə "ikili strategiya"sını nəzərdən keçirməyincə, nə yeni danışıqlar, nə də sanksiyalar Tehranın nüvə proqramı ətrafında mürəkkəb siyasi böhranı həll edə bilməyəcək. Ekspertlər belə hesab edirlər.
"Danışıqlar uranın zənginləşdirilməsi proqramının qanuni şəkildə qəbuluna gətirib çıxararsa, İran Avropa və "altılıq"la danışıqlara başlamağa hazırdır, - bu barədə Trend-ə elektron poçtla Trend-in Ekspert Şurasının üzvü, professor Rza Təqizadə deyib. - Avropa İttifaqı bunu qəbul etməyə hazır deyil və İranla danışıqların uğursuz bitəcəyinə əvvəlcədən əmindir. Beləliklə, Aİ "ağıllı diplomatiya" adlı siyasət aparır, daha doğrusu, danışıqlar üçün qapıları açıq saxlamaqla yanaşı, İrana qarşı təzyiqi də gücləndirirlər".
Ötən həftənin sonunda Aİ-nin xarici işlər və təhlükəsizlik siyasəti üzrə ali nümayəndəsi Ketrin Eşton xəbər verib ki, İranın baş vasitəçisi Səid Cəlili "altılıq"la (BMT Təhlükəsizlik Şurasının beş daimi üzvü + Almaniya) noyabrın 10-dan sonra İranın nüvə proqramı ilə bağlı danışıqlara başlamağa razılıq verib.
Daha sonra İranın Ali Təhlükəsizlik Şurası ölkənin danışıqlar aparmaq üzrə hazır olduğunu təsdiq edib.
Təqizadənin sözlərinə görə, Avropa belə hesab edir ki, İran onların tələblərini yalnız ciddi hərbi hücüm və iqtisadi böhran zamanı yerinə yetirə bilər, lakin onlar hazırda İrana hücum etmək iqtidarında deyillər, ona görə də Tehrana qarşı iqtisadi və siyasi təzyiqlərin gücləndirilməsi səylərini birləşdirməyə çalışırlar.
İyulda Aİ ölkələrinin liderləri və XİN rəhbərləri Brüsseldə keçirilən görüşdə İrana qarşı əlavə sanksiyalar təklif ediblər. Məhdudiyyətlər ölkənin neft-qaz sektoruna olan investisiyaların dondurulması, müəyyən texnologiya və avadanlıqların verilməsinə qadağa, həmçinin, profilli xidmətlərin göstərilməsini nəzərdə tutub. Bundan əlavə, tədbirlər ticarət və bank sahəsində məhdudiyyətlər, həmçinin, bir sıra İran məmurlarının Avropa İttifaqına girişinə qadağanı nəzərdə tutur.
Oktyabrın 5-də bütün Aİ ölkələrinin XİN rəhbərləri Lüksemburqda keçirilən görüşdə İrana qarşı əlavə sanksiyaların tətbiq olunmasını bəyəniblər.
"Əlbəttə ki, İrana qarşı bu cür siyasət Tehranı Aİ ilə danışıqlar masasına tələsməyə məcbur edə bilməz, lakin bu cür yanaşma riskli, həmçinin, Avropa üçün qiymətli deyil, - Təqizadə deyib. - Onlar yaxşı bilirlər ki, hətta danışıqlar masası arxasında oturmağa razılaşsalar belə, istənilən halda İran gələcəkdə güzəştə getməyə hazırlaşmır".
Lakin İranın beynəlxalq münasibətlər üzrə eksperti Həsən Şəriətmədarinin fikrincə, sanksiyaların məqsədi İran hakimiyyətinin devrilməsi deyil.
"Hətta sanksiyaların İran iqtisadiyyatına təsiri zamanı hökumət təhlükəni hiss edərək strateji dəyişikliklər barədə qərar qəbul etməyəcək, - bu barədə Trend-ə telefonla Berlindən Şəriətmədari deyib. - Hesab edirəm ki, İran vaxt qazanmaq üçün əvvəlki mövqeyində dayanacaq və sanksiyaların təsirini azaltmaq üçün danışıqlarda iştirak edəcək. Lakin nüvə proqramı üzrə konkret danışıqlardan yayınacaq".
Sanksiyaların İranı nüvə proqramından imtina etməyə vadar edəcəyini düşünməyən Təl-Əviv universiteti yanında M.Dayan adına Yaxın Şərq və Afrika Araşdırmaları Mərkəzinin professoru Meir Litvak onunla razılaşır.
Litvak hesab edir ki, sanksiyaların əvvəlki kimi vacib olan iki məqsədi var: birincisi, heç olmasa daxildə İran elitasının bir neçə qrupunu məcbur etmək, danışıqlarda daha çevik istiqamətlərin tətbiqi məsələsinə baxmaqdır.
"Bu cür danışıqlar ən yaxşı halda İranın nüvə potensialına malik olmasında irəliləyişin dayandırılması və ləngidilməsinə gətirib çıxara bilər", - o deyib.
Bundan əlavə, Litvakın sözlərinə görə, sanksiyalar rejim üçün çətinliklərin yaradılmasına istiqamətlənib ki, bunun da nəticəsində ölkə hökuməti bütün diqqət, səy və ehtiyatlarını nüvə deyil, iqtisadi məsələlərə yönəltməyə məcbur olacaq.
Nüvə məsələləri üzrə ekspert Səid Yarinin fikrincə, Cəlili və Eşton arasında danışıqların mövzusu hər iki tərəf üçün ümumi olacaq, belə ki, 2008-2009-cu illərdə Tehran Modal proqramı (və yaxud keçmişdə İranın nüvə fəaliyyəti ilə bağlı aydınlaşdırılmamış problemlərin həlli üzrə iş planı) ilə bağlı BAEA-ın beş sualını cavablandırıb.
"İran tərəfindən ötən il irəli sürülmüş təkliflər çərçivəsində danışıqlar başlayarsa, belə hesab edirəm ki, bu, həvəsləndirici olacaq", - Trend-ə telefonla Tehrandan İranın milli maraqlarının müdafiəsi üzrə təşkilatın baş katibi Yari deyib.
Ötən ilin iyul ayında ABŞ Prezidenti Barak Obama İranı həmin ilin sentyabrına qədər "altılığ"ın gələcək nüvə tədqiqatlarından ticari üstünlüklərlə mübadilə şərtləri ilə imtina etməyi nəzərdə tutan təklifinə cavab verməyə çağırıb. Bundan sonra sentyabrda İran "altılığ"a dünyəvi atom energetikası və digər qlobal "çağırışları" əhatə edən təkliflər paketi təqdim edib.
Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyi (BAEA) İdarəetmə Şurasının səs çoxluğu ilə İranı uranın zənginləşdirilməsi üzrə Qum şəhəri yaxınlığında ikinci zavodun inşasında ittiham edən qətnamə qəbul etməsi və Tehranı digər elan olunmamış nüvə obyektlərinin tikintisi ilə bağlı suallara cavab verməyə çağırmasından sonra İranın "altılıq"la danışıqları kəsilib.
Yari hesab edir ki, Qərb bu təkliflər çərçivəsində hər hansı bir nailiyyətin əldə olunmasına ümid etmir.
"Qərb İranın nüvə proqramı ilə bağlı paradoksal siyasət aparır, - o deyib. - Onlar İranla danışıqlara maraq göstərirlər, lakin bununla yanaşı, ölkəyə qarşı sanksiyaları ağırlaşdırırlar. Qərb danışıqlar masası arxasına oturmalıdır, lakin təzyiq göstərmək niyyəti ilə deyil".
İran uranın zənginləşdirilməsi üzrə işləri məhdudlaşdırmaqdan imtina etdiyinə görə iyunda BMT-nin Təhlükəsizlik Şurası ona qarşı 1929 saylı qətnamə qəbul edib. Sənədi Təhlükəsizlik Şurasının 15 üzvündən 12-si dəstəkləyib, Türkiyə və Braziliya əleyhinə çıxıblar, Livan isə bitərəf qalıb. Bu, Tehranın nüvə proqramı ilə bağlı beynəlxalq tələbləri yerinə yetirməməsi ucbatından Təhlükəsizlik Şurasının sanksiyalardan ibarət qəbul etdiyi dördüncü qətnamədir.
Təqizadənin sözlərinə görə, İranın Qərblə nüvə qarşıdurması ərəb-İsrail münaqişəsinə bənzəyir: bütün tərəflərdən çoxlu səylər var və lakin hələ də heç bir həll yoxdur.
"İranın nüvə problemi çoxtərəflidir və ona bir tərəfdən baxmaqla digər vacib tərəflərini əldən buraxmaq olar", - o deyib.
Materialın hazırlanmasında D.Xatınoğlu iştirak edib.