Azərbaycan, Bakı, 29 may / Trend , müxbir K.Zərbalıyeva/ Statistikaya görə, hər il dünyada 800 yüz minə yaxın insan başqa dövlətlərdə, milyonlarla insan isə öz dövlətləri hüdudlarında insan alverinin qurbanlarına çevrilirlər. Seksual istismara məruz qalan qadınlar insan alverinin qurbanlarının əksəriyyətini təşkil edirlər. Həmçinin təqribən on iki milyondan artıq uşaq və kişi insan alveri cinayətinin qurbanına çevrilərək məcburi əməyə cəlb olunur.
BMT-nin insan alveri ilə bağlı ötən il üçün hazırladığı hesabatda qeyd olunub ki, insan alveri faktları 127 ölkədə qeydə alınıb. 137 ölkədə isə bu cinayətlərin qurbanları istismar olunurlar.
Azərbaycan cinsi istismar və məcburi əmək məqsədilə kişi, qadın və uşaqlar üçün həm mənbədir, həm də tranzit ölkədir. Bu barədə ABŞ Dövlət Departamentinin dünyada insan alverinin vəziyyəti haqqında illik hesabatında deyilir. Hesabatda qeyd olunur ki, Azərbaycandan qadınlar seksual istismar məqsədiylə daha çox Türkiyəyə və Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə aparılırlar. Hesabatda Azərbaycandan uşaqların seksual istismar məqsədiylə Türkiyəyə, işçi qüvvəsi kimi isə Rusiyaya göndərildiyi deyilir. Ölkə daxilində də insan alverinin davam etdiyi vurğulanır. Qadınlar seksual, kişilər tikinti işlərinə cəlb olunmaqla, uşaqlar isə dilənçilik məqsədiylə insan alverinə məruz qalırlar. Hesabatda deyilir ki, Özbəkistan, Qırğızıstan və Moldovadan Türkiyəyə və Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə qurbanlar tranzit kimi Azərbaycandan aparılır.
Son illərdə Azərbaycanda insan alveri qurbanlarının sayının artması müşahidə olunur. Bu problemlə mübarizə də gücləndirilib. DİN-in İnsan Alverinə Qarşı Mübariza İdarəsinin rəisi Cavad Şıxəliyev bildirib ki, 2004-cü ildə prezident Milli Fəaliyyət Proqramını təsdiq edib. 2005-ci ildə "İnsan alverinə qarşı mübarizə haqqında" qanun qəbul edilib. İnsan alveri əməlinin cinayət əməli kimi tanınması üçün 2005-ci ildə Cinayət Məcəlləsinə 144-1,144-2 və 316-1 maddələri əlavə edilib. Cinayət Məcəlləsinin insan alveri adlanan maddəsində (144-1) bu cinayətə görə əmlakı müsadirə olunmaqla 5 ildən 15 ilədək azadlıqdan məhrumetmə cəzası nəzərdə tutulur. Həmin əməlin təkrar, yetkinlik yaşına çatmayan şəxs barəsində, hamilə qadın barəsində, qabaqcadan əlbir olan cinayətkar tərəfindən, zor tətbiq etməklə işgəncə verməklə, zərərçəkmiş şəxsin orqanlarından istifadə etmək məqsədilə törədilməsi ağırlaşdırıcı hallar hesab olunur.
İnsan alveri qurbanları və onların cəmiyyətə reinteqrasiyası, təhsil alması, psixoloji, tibbi və peşə reabilitasiyası, işlə və yaşayış yeri ilə təmin olunması və onlara hüquqi yardım göstərilməsi üçün Nazirlər Kabinetinin 2005-ci il tarixli qərarı ilə İnsan alveri qurbanları üçün xüsusi müəssisələrin yaradılması, onların fəaliyyətinə nəzarət qaydaları təsdiq edilib. 2006-cı ildə isə insan alveri qurbanlarına Kömək Fondu yaradılıb, insan alveri qurbanları üçün hökumət sığınacaq yerləri açıb.
ABŞ Dövlət Departamenti bəyan edir ki, Azərbaycan hökuməti insan alverinin qurbanı olmuş şəxslərin reabilitasiyası üçün təcili şəkildə mərkəzlər açmalıdır.
Qurbanlar üçün reabilitasiya mərkəzlərinin yaradılmasının nəzərdə tutlduğunu deyən DİN rəsmisi yaxın aylarda həmin mərkəzin fəaliyyətə başlayacağını, sığınacaqda qurbanlar bərpa prosesini tam keçə biləcəklərini bildirib. Həmin mərkəzlərdə qurbanlar işlə, yaşayış sahələri ilə təmin olunacaqlar. Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə qurbanlara 33 manat məbləğində birdəfəlik müavinətlərin verilməsi nəzərdə tutlub. Şıxəliyev deyib ki, bu il 16 nəfərə müavinət veilib. Həmçinin məhkəmələr 4 nəfər qurbana müvafiq olaraq 1000-4000 dollar məbləğində kompensasiya ödənilməsi barədə qərar çıxarıb.
ABŞ Dövlət Departamentinin hesabatında deyilir ki, Azərbaycan hökuməti insan alverinin ləğvi üçün minimum standartlara tam cavab verməsə də, bu istiqamətdə səylər göstərir. Hesabatın tövsiyələr hissəsində isə hökumətin insan alverinin qarşısını almaq üçün tədbirləri gücləndirməsi, insan alverini himayə edən vəzifəli şəxslərin cinayət məsuliyyətinə cəlb olunması üçün səylərin artırılması tövsiyə olunur.
Hesabatda Azərbaycan ikinci qrup ölkələr sırasına daxil edilib. Bu isə o deməkdir ki, hakimiyyət problemin həlli üçün tədbirlər görür, ancaq görülən tədbirlər yetərli deyil.
Azərbaycanla yanaşı, ikinci kateqoriyaya Ermənistan, Türkiyə, Gürcüstan, Rusiya, Belarus, Qırğızıstan, Qazaxıstan, Latviya, Moldova da düşüb. Postsovet ölkələrindən yalnız Litva və Estoniya birinci kateqoriyaya daxil olub.
Azərbaycanda son iki ildə insan alverinin qurbanlarının sayı 500-ə çatıb. Onlar əsasən qadınlardır. Ekspertlər deyirlər ki, bu, ancaq qeydə alınan rəqəmlərdir. Reallıqda bu göstərici daha çoxdur. Səbəbi isə qurbanların böyük əksəriyyətinin çəkindiyi üçün müraciət etməməsidir.
Bu ilin 5 ayı ərzində respublikada insan alveri ilə bağlı 35 cinayət qeydə alınıb. İdarə rəisi bildirib ki, bu müddətdə 32 insan alveri qurbanı müəyyən edilib. Ötən il isə insan alveri ilə bağlı 74 cinayət faktı qeydə alınıb və 101 qurban müəyyənləşdirilib.
Beynəlxalq Əmək Təşkilatının Cənubi Qafqaz üzrə nümayəndəsi Zsolt Dudas mətbuata açıqlamasında Azərbaycanda təkcə cinsi trafikinqdən deyil, eləcə də insanlardan orqanlarının satışı və ya ucuz işçi qüvvəsi kimi istifadə olunmasından narahatlığını bildirib.
Şıxəliyev deyir ki, Azərbaycanda indiyədək insan orqanlarının alveri,transplatasiyası ilə bağlı fakt qeydə alınmayıb. Usaq alveri ilə bağlı bu il bir fakt müəyyən edilib.
Uşaq evləri, internatların uşaq alveri, uşaq əməyinin istismarı, uşaq pornoqrafiyası üçün mənbə olması barədə formalaşmış fikirlə razılaşmayan Şıxəliyevin sözlərinə görə, bu fikri formalaşdıranlar insan alveri anlayışından xəbərsiz olanlardır və uşaq evləri, internatlar barədə formalaşmış yanlış təsəvvür çox qorxuludur.
İdarə rəisi deyir ki, Azərbaycan üçün daha çox şirin vədlərlə aldadılaraq işləmək adı ilə xaricə qadınların aparılması və orda cinsi istismara məruz qoyulması halı xarakterikdir. Həmin qadınlar isə Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə, Pakistana, Türkiyəyə və az sayda da Hindistana aparılırlar. "Bu qadınlar yaxınlarının , inandıqları insanların vədlərinə aldanıb xarici ölkələrə getməyə razılıq verirlər. Gedəndən sonra isə onların şəxsiyyət vəsiqələri, pasportları, hüquq verən sənədləri əllərindən alınır", - deyə idarə rəisi vurğulayıb. O qeyd edib ki, qadınların zorla aparılması halları yoxdur.
Bu cinayətə görə nəzərdə tutulan cəzaların kifayət qədər ağır olduğunu deyən DİN rəsmisi bu cinayət işlərinə baxarkən məhkəmələrin insan alverçilərini himayə etməsi hallarını istisna etməyib. O, insan alverçilərinin azadlıqdan məhrumetmə ilə əlaqədar olmayan cəzalar verilərək azadlığa buraxılma hallarının bəzən təqsirləndirilənin ailə, psixoloji vəziyyəti və səhhəti ilə əlaqədar olduğunu bildirib.
İdarə rəisinin sözünə görə, insan alverinin qurbanları daha çox orta təhsillilər və təhsilsiz şəxslərdir. Qurbanların böyük əksəriyyətinin gənclər olduğunu deyən Şıxəliyevin sözlərinə görə, onlar 19-25, 25-35 yaş qruplarında olanlardır.
DİN rəsmisi insan alverçilərinin dövlət məmurları, tanınmış insanlar tərəfindən himayə olunması ilə bağlı cəmiyyətdə formalaşmış fikrin də yanlış olduğunu deyir. "Biz də bunu esidirik. Həmin insanların ifşa olunmasında biz də maraqlıyıq" - deyə idarə rəisi vurğulayıb.
Ölkə daxilində insan alveri faktlarının geniş yayılmadığını deyən Şıxəliyev bildirib ki, ölkə hüdudlarında fahişəliyə məcbur etmə faktları daha aktualdır.
İdarə rəisi Azərbaycana başqa ölkələrdən qadınların gətirilməsi və cinsi istismara məruz qalması faktlarının olmadığnı deyir, lakin ölkənin inkişafı ilə əlaqədar olaraq bu faktların gələcəkdə yayılmasının mümkünlüyünü də istisna etmir.
Qurbanların müəyyən edilməsində QHT-lərlə əməkdaşlığın səviyyəsindən narazı olan Şıxəliyev bildirib ki, 21 QHT ilə əməkdaşlıq etsələr də, indiyədək onlardan biri insan alveri qurbanının aşkarlanmasında idarə əməkdaşlarına kömək edib.
Cəmiyyətin bu problemlə mübarizədə maraqlı olmasını vacib sayan idarə rəisi deyir ki, bəzən qurbanlar insan alveri ilə bağlı məlumatları verməkdən çəkinirlər. Cəmiyyət bu faktların aşkarlanmasında maraqlı və aktiv olmalıdır.
Qadın Krizis Mərkəzinin rəhbəri Mətanət Əzizova deyir ki, mərkəzə müraciət edən qurbanların çoxu psixoloji yardım almaq istəyirlər. Əzizova deyir ki, qurbanlar hüquq-mühafizə orqanlarına müraciətlərinin müsbət cavablandırılacağına ümidsiz olduqları üçün ora üz tutmurlar.
Mərkəz rəhbəri deyir ki, qurbanlar ailələri tərəfindən qəbul edilmir, ictimai qınağa düçar olur və cəmiyyətə inteqrasiya oluna bilmirlər deyə fahişəliklə könüllü məşğul olmağa başlayırlar. "Bu qurbanlar böyük risk qrupudur. Cəmiyyət onları qəbul etməzsə, gələcəkdə insan alverçiləri ola bilərlər" - deyə Əzizova vurğulayıb.
Boşanmış, təhsilsiz, qaçqın, erkən nikahda olanlar, ailədaxili zorakılığa məruz qalan qadınların risk qrupuna daxil olduğunu deyən mərkəz rəhbərinin sözlərinə görə, qurbanların 80 faizi uşaqlıqda hansısa problem yaşayanlar, valideyn sevgisi görməyən, məktəbdə digər uşaqlar tərəfindən psixoloji zorakılığa məruz qalanlardır. Bu risk qruplarının daha çox regionlarda olduğunu vurğulayan Əzizova bildirib ki, buna səbəb regionlarda informasiya azlığı, məlumatsızlıq, işsizlik, zorakılığa məruz qalma faktlarının cox olmasıdır.
Əzizovanın sözlərinə görə, Azərbaycan qadınları daha çox fahişəlikdə istismar olunurlar. Onun sözlərinə görə, dünya təcrübəsində qadınlar pornoqrafik filmlərin istehsalında, köləlikdə istifadə olunurlar.
İnsan alveri ilə mübarizədən razı qalmayan Əzizova hesab edir ki, hüquq-mühafizə orqanları daha çox fahişəliklə mübarizə aparır. O qeyd edir ki, İnsan Alverinə Qarşı Mübarizə İdarəsi rəqəmləri çoxaltmaq üçün könüllü fahişəliklə məşğul olanları qurban kimi qəbul edirlər. İnsan alverçilərinə məhkəmələr tərəfindən verilən cəzaların da həddən artıq yüngül olduğunu deyən mərkəz rəhbəri hesab edir ki, hakimlər fahişəliklə insan alverini fərqləndirə bilmədiyindən ədalətli qərar qəbul etmirlər.
Ali Məhkəmənin hakimi Müzəffər Ağazadə Cinayət Məcəlləsində insan alveri ilə bağlı kifayət qədər sərt cəzaların nəzərdə tutulduğu, lakin qanunvericiliyin bu cinayətin anlayışını, tərifini düzgün vermədiyi qənaətindədir.
Hakimin fikrincə, insan alverinin qurbanı kimi qəbul olunanların əksəriyyəti fahişəliklə könüllü məşğul olanlardır. "Onları qurban hesab etmirəm və indiyədək məhkəmə təcrübəsində bu cinayətin qurbanı olan işlərə rast gəlməmişəm" - deyə hakim vurğulayıb.
Ağazadənin sözlərinə görə, məhkəmə, istintaq özü bu məsələni müəyyənləşdirərkən çaşbaş qalır.
Ali Məhkəmənin hakimi hesab edir ki, insan alveri ilə bağlı məhkəmə təcrübəsi yaranmalı, Ali Məhkəmənin Plenumunun bu cinayətin izahı ilə bağlı qərarı olmalıdır. "Qanunverici orqan bu əməlin mahiyyətini düz açmayıb və hesab edirəm ki, bu istiqamətdə iş aparılmalıdır. İstintaq və məhkəmə bu işləri kifayət qədər araşdırmır" - deyə hakim bildirib.
"Təmiz Dünya" təşkilatının rəhbəri Mehriban Zeynalova isə Ali Məhkəmə hakiminin fikri ilə razılaşmır. Onun fikrincə, bu işlərə baxan hakimlər qurbanları fahişə kimi qəbul edir və daha çox onları günahlandırırlar. Bu səbəbdən də qurbanların müdafiəsində çətinlik yaranır.
Zeynalovanın sözlərinə görə, hakimlərin bu mövqeyi qurbanların bir daha təhqir olunması deməkdir. Zeynalova bu münasibətin zərərçəkmişlərin təkrar qurbana, insan alverçisinə çevrilməsinə gətirib çıxardığı qənaətindədir.
"Təcrübədə yalnız bir neçə dəfə insan alverçilərinə ağır cəzaların verilməsinə nail olmuşuq. Əksər vaxt cinayətkarlar yüngül cəza ilə azad olunurlar. Mənəvi zərərə görə ödəniş olubsa, məhkəmələr insan alverşilərinə yüngül cəza verir. Bu isə qurbanların ədalətə inamını azaldır və onlar hüquq-mühafizə orqanlarına müraciət etməyə maraqlı olmurlar" - deyə Zeynalova vurğulayıb.
Qurbanlara Kömək Fondunun yaradılması ilə bağlı sərəncam olduğunu deyən Zeynalova bildirib ki, fondun büdcəsi olacaq və qurbanlara kompensasiyalar veriləcək.
Kompensasiyaların məbləğinin isə Gürcüstanda olduğu kimi, 500 dollar məbləğində müəyyənləşdiriləcəyi mümkündür.
Onun sözlərinə görə, qurbanlar insan alverçilərinin əmlaklarının onların istismarından gələn gəlir hesabına əldə olunduğunu sübut edə bilmədiyindən, cinayətkarların əmlaklarını müsadirə olunması barədə qərar şıxarılması ilə bağlı çətinliklər yaranır.
"İnsan alverçiləri əmlaklarını başqalarının adına yazdırırlar. Əgər bu sübut olunarsa, həmin əmlak müsadirə olunaraq Kömək Fondunun büdcəsinə keçməlidir", - deyə təşkilt sədri bildirib.
Zeynalova insan alveri ilə mübarizədə DİN-in İnsan Alverinə Qarşı Mübarizə İdarəsinin fəaliyyətini müsbət qiymətləndirib və problemlə əlaqədar digər dövlət qurumlarının fəaliyyətindən narazılığını bildirib.
Müəlliflə əlaqə saxlamaq üçün elektron ünvan - [email protected]