Təmkin Cəfərov, Trend-in İran redaksiyasının icmalçısı
ABŞ Prezidenti Barak Obama bu həftənin bazar ertəsi yeni fərman imzalayıb. Həmin fərmana əsasən, İranın neft, qaz və neft kimya sahəsində çalışan şirkətlər bu ölkənin "qara siyahı"sına daxil olunur. Ümumiyyətlə, son aylar ərzində ABŞ və Qərb ölkələri İranın nüvə proqramı ilə bağlı bu ölkəyə qarşı sanksiyaları sərtləşdiriblər. Ötən illər ərzində İrana qarşı yönəlmiş sanksiyalar nəticəsində İslam Respublikası neft, qaz və digər sənaye sahələrini inkişaf etdirmək üçün lazım olan əlavə investisiyaları təmin etməkdə çətinliklərlə üzləşib. İran bu illərdə sanksiyalarla mübarizə aparmaq üçün müxtəlif yollara əl atsa da, elə də uğur qazanmayıb.
Son illər ərzində neft-qaz sahəsində çalışan beynəlxalq şirkətlər BMT-nin İrana qarşı sanksiyaları ilə əlaqədar uzun illər İranın neft-qaz sahəsində apardıqları fəaliyyətlərini dondurub və bu ölkəyə investisiya yatırmaqdan imtina ediblər. İran ölkədəki layihələri maliyyələşdirmək məqsədilə beynəlxalq şirkətləri əməkdaşlığa təşviq etsə də, ölkənin nüvə proqramı ilə bağlı olaraq bu istək baş tutmadı. Bundan sonra İran layihələrin maliyyələşdirilməsində Şərq ölkələrindən, o cümlədən Çin, Hindistan və Malayziyadan faydalanmağa çalışdı. Amma İran rəsmilərinin bununla bağlı gözləntiləri doğrulmadı. İranın həmin ölkələrə yaratdığı şəraitə baxmayaraq, onların işlərinin nəticələri İran rəsmilərini razı salmadı.
Əlbəttə, BMT Təhlükəsizlik Şurasının İrana qarşı sanksiyaları Şərq ölkələrindən olan şirkətləri də narahat edirdi. Şərq ölkələrindən olan şirkətlərin uğursuzluğunda bu amilin də təsiri az deyildi.
Neft-qaz layihələrinin maliyyələşdirilməsi və xarici sərmayələrin təmin edilməsində problemlərlə üzləşən İran çıxış yolunu daxili şirkətlərin potensialından faydalanaraq neft-qaz sənayesini inkişaf etdirməkdə gördü. Ekspertlərin fikrincə, İranda neft və qaz yataqlarının inkişaf etdirilməsində yaranan problem əsasən iki amillə - maliyyə vəsaitinin az olması və texnologiyanın standartlara uyğun olmaması ilə bağlıdır. Əgər daxili şirkətlər texniki baxımdan neft-qaz yataqlarını inkişaf etdirmək iqtidarında olsalar belə, maliyyə məsələsi hələ də problem olaraq özünü aşkar şəkildə göstərir.
İran hökuməti neft-qaz sənayesinin maliyyələşdirilməsi problemini həll etmək üçün istiqrazların satışına başladı. İstiqrazlar həm rial (İranın pul vahidi), həm də xarici valyuta ilə həyata keçirilsə də, sanksiyalarla əlaqədar istiqrazların beynəlxalq bazarda satışında da əngəllər var idi.
İranın Milli Neft Şirkətinin direktoru Əhməd Qəlebani bir müddət öncə müsahibələrinin birində bildirmişdi ki, cari ildə (İranda il martın 21-də dəyişir) 15 milyard dollar dəyərində istiqrazlar satışa çıxarılacaq. Qəlebani ötən il (2010-cu ildə) İranın Milli Neft Şirkətinin 17 milyard 600 milyon dollar əlavə vəsait cəlb etdiyini deyib və əlavə edib ki, bu, ötən illərlə müqayisədə 90 faiz inkişaf deməkdir. Qəlebani Milli Neft Şirkətinin 2010-cu ildə 7,5 milyard dollar həcmində istiqraz satışını həyata keçirdiyini qeyd edib.
İranın Neft Nazirliyinin məlumatına görə, ölkənin neft və qaz sənayesinin inkişaf etdirilməsi üçün növbəti 15 il ərzində bu sahəyə 500 milyard dollar həcmində sərmayə yatırılmalıdır. İranın "Abrar" qəzeti 22 noyabr sayında "1994-cü ildən 2010-cu ilədək ölkədə 29,5 milyard dollar dəyərində əhaliyə istiqraz satışı həyata keçirilib" başlıqlı məqalə dərc edib. Məqalədə bildirilir ki, istiqrazların 15,7 milyard dolları 2010-cu ildə satılıb. Qəzet istiqrazların satışının İranın maliyyə bazarında əlavə vəsaitlərin cəlb edilməsi üçün və istehsal sahəsinin inkişafı üçün əsas rol oynadığını vurğulayıb. Bu dövr ərzində satılmış istiqrazlardan əldə olunmuş vəsait əsasən su elektirik stansiyalarının tikintisi layihələri, köhnə infrastrukturun bərpası, neftkimya və qaz yataqlarının işlədilməsinə yönəldilib.
Ekspertlər hesab edirlər ki, İran öz daxili imkanlarından istifadə edərək neft və qaz sektorunu inkişaf etdirə bilməyəcək. Onlar belə hesab edirlər ki, İran öz daxili imkanları hesabına lazımi vəsaiti əldə etmiş olsa belə, texniki vasitələri digər ölkələrdən idxal etməlidir ki, bunun üçün də əlavə xərclərə ehtiyac duyulacaq.
Əlbəttə, İran ölkənin neft-qaz sənayesinə lazım olan əlavə vəsaitləri təmin etmək üçün yeni metodlar axtarmağı davam etdirir. Belə ki, bu gündən etibarən ölkədə hasil olunacaq neft öncədən neft istiqrazları vasitəsi ilə nağd pula ölkə əhalisinə satılır. Ölkə vətəndaşları adambaşına əvvəlcədən 10 barel neftin pulunu verir, əldə olunmuş vəsait isə investiya şəklində neft-qaz yataqlarının işlənməsinə yönəldilir. Bu metodun nə qədər effektli olacağını gələcək göstərəcək. İran rəsmiləri bu metodu investisiya cəlbində yenilik hesab edirlər.