Bakı. Trend:
Ötən gün Amerika Birləşmiş Ştatları (ABŞ) Prezidenti Donald Trampın dünya ölkələrinə qarşılıqlı tariflərlə bağlı fərman imzalaması ilə Birləşmiş Ştatlara idxal olunan bütün məhsullara azı 10 faiz rüsum qüvvəyə mindi. ABŞ hökumətinin bu qərarının qlobal ticarət dinamikalarına ciddi təsir göstərəcəyi proqnozlaşdırılır. Həmçinin, bu qərar dünya bazarlarında yeni bir dövrün başlanğıcı hesab edilir.
Qeyd edək ki, tariflərin tətbiq olunduğu ölkələr arasında Azərbaycan da yer alıb. Digər ölkələrdən fərqli olaraq, Azərbaycan üçün minimal 10 faizlik gömrük rüsumu müəyyən edilib.
İqtisadçılar hesab edirlər ki, Vaşinqtonun tarifləri Azərbaycanın ABŞ-yə ixracatına ciddi təsir göstərməsə də, ümumi artım dinamikasına təsir edə bilər.
İqtisadçı Eldəniz Əmirov mövzu ilə bağlı Trend-ə açıqlamasında ABŞ-nin tarif siyasətinin əvvəlcə qlobal ticarətə təsirlərindən danışıb.
Onun sözlərinə görə, tarif qərarı daha çox ABŞ-nin özünə təsir göstərəcək:
“ABŞ-nin tarif siyasəti qlobal ticarətə ciddi şəkildə təsir göstərəcək. Amma bu təsiri proqnozlaşdırmaq qəti şəkildə mümkün deyil. Düzdür, bir çox beynəlxalq və yerli eksepertlər bununla bağlı müxtəlif proqnozlar verirlər. 300-400 milyarddan 1,5-2 trilyon dollara qədər qlobal ticarətdə daralmanın olduğu proqnozlaşdırılır. Amma bu böyüklükdə olan interval, əslində, proqnozdan daha çox fərziyyələrdir. Çünki digər ölkələrin qərarları hələ açıqlanmayıb. Digər ölkələrin hansı qərarı verəcəyini zaman göstərəcək. Bütün hallarda hesab edirəm ki, bu müvəqqətidir.
Tarif qərarı daha çox ABŞ-nin özünə təsir göstərəcək. Çünki digər ölkələrin “güzgü effekti” yaratması nəticə etibarilə ABŞ-də ciddi şəkildə iqtisadi istiqamətlər üzrə həm sahibkarlığa, həm fərdi şəxslərə mənfi təsir göstərəcək, qiymət artımlarına və insanların narazılığına səbəb olacaq. Belə olan halda ABŞ geri çəkiləcək”.
E.Əmirov vurğulayıb ki, Donald
Trampın tarif qərarından sonra hansı məhsulların bahalaşacağını
bilmək olmaz:
“Bununla bağlı verilən proqnozların heç bir elmi, iqtisadi əsası olmayan proqnozlardır. Təbii ki, ABŞ istehsalı olan məhsullar bahalaşacaq. Amma bu gün “iPhone” brendinə məxsus smartfonların hamısı ABŞ-də istehsal olunmur axı. Artıq həmin məhsullar ABŞ-yə daxil olmadan gedib digər ölkəyə daxil olur və istehsal olunur. Ona görə də ABŞ daxilində istehsal olunacaq məhsulların qiymətində artım olacaq. Qiymət artıqdan sonra ABŞ-nin özünün xarici bazarlarda rəqabət qabiliyyəti aşağı düşəcək”.
ABŞ tarif siyasətinin mənfi tərəfləri Azərbaycanın ixracına deyil, daha çox idxalı istiqamətində olacaq...
E.Əmirov bildirib ki, Azərbaycanın ABŞ-yə olan ixracı ölkənin ümumi ixracı ilə müqayisədə kiçik olduğundan ixrac istiqamətindən Azərbaycana ciddi təsirinin olmayacağını əminliklə demək olar:
“Çünki ABŞ ötən il 26,338 milyard dollarlıq ixracımızın cəmi 0,6 faizini təşkil edir. Yəni satdığımız hər 100 dollarlıq məhsulun cəmi 60 senti ABŞ-nin payına düşür. Buna da 10 faizli tarif tətbiq edilməsi hər 100 dollarda 6 sent deməkdir. Bu altı sentin isə ən azı 4-5 senti məhsulun qiymətinə transfer olunacaq. Buna görə də kiçik riyazi hesablamalar etsək, görərik ki, 162 milyon dollarlıq ixracın təsirlənməsi 30 min dolları ötməyən bir rəqəmlə ifadə oluna bilər”.
“Odur ki, ABŞ tarif siyasətinin mənfi tərəfləri Azərbaycanın ixracına deyil, daha çox idxalı istiqamətində olacaq. Çünki bu sərt siyasət ABŞ ilə ticarət münasibətlərində olan, xammal tədarükü və ixrac edən ölkələrdə qiymət artımlarına gətirib çıxaracaq. Azərbaycanın isə idxaldan ciddi asılılığı olduğuna görə, bu mənfi təsir ilk növbədə ölkəmizə idxal etdiyimiz məhsulların qiymətində özünü büruzə verəcək”, - iqtisadçı vurğulayıb.
Cari ilin ilk iki ayında Azərbaycanla ABŞ arasında ticarət əməliyyatlarında azalma qeydə alınıb. Belə ki, bu ilin yanvar-fevral aylarında Azərbaycanla Amerika Birləşmiş Ştatları (ABŞ) arasında ticarət əməliyyatlarının həcmi 103,8 milyon ABŞ dolları təşkil edib. Bu, 2024-cü ilin eyni aylarındakı göstərici ilə müqayisədə 20,1 milyon ABŞ dolları və ya 16,2% azdır.
Hesabat dövründə ABŞ ilə ticarət dövriyyəsi Azərbaycanın ümumi ticarət dövriyyəsinin 1,16%-i həcmində olub.
Cari ilin yanvar-fevral aylarında Azərbaycandan ABŞ-yə 10,3 milyon dollarlıq məhsul ixracı qeydə alınıb. Bu, 2024-cü ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 1,1 milyon ABŞ dolları və ya 12,2% çoxdur.
Eyni zamanda, 2025-ci ilin yanvar-fevral aylarında ABŞ-dən Azərbaycana 93,5 milyon ABŞ dolları dəyərində idxal əməliyyatları icra olunub ki, bu da illik müqayisədə 21,2 milyon ABŞ dolları və ya 18,5% azalma deməkdir.
Yeni tariflər ABŞ-dən Azərbaycana idxal olunan məhsulların qiymətinə necə təsir göstərəcək?
Milli Məclisin deputatı Vüqar Bayramov Trend-ə açıqlamasında deyib ki, Donald Trampın tarif qərarı ABŞ-dən ixrac olunan və digər ölkələrə idxal olunan məhsullara aid deyil.
Onun sözlərinə görə, ABŞ özünə idxal olunan məhsullara tariflər tətbiq edib.
“Yəni ABŞ-dən Azərbaycana gətirilən məhsullarla bağlı hər hansı bir dəyişiklik yoxdur. Əvvəlki tariflər necə idisə, elə də davam edəcək.
Yeni tariflər daha çox qeyri neft-qaz ixrac məhsullarına təsir göstərir. 2024-cü ildə qeyri neft-qaz məhsulları üzrə ABŞ-yə ixracatımız 134 milyon 663 min dollar olub. Azərbaycan mənşəli qeyri neft-qaz məhsulları üzrə isə 55 milyon 949 min dollarlıq ixrac qeydə alınıb. 2024-cü ildə qeyri neft-qaz məhsulları üzrə ümumi ixracatımızın 3 milyard 356 milyon dollar, Azərbaycan mənşəli qeyri neft-qaz məhsulları üzrə ümumi ixracatın isə 2 milyard 883 milyon dollar olduğunu nəzərə alsaq, Birləşmiş Ştatlar ilə bu sahədə əməkdaşlığımız heç də yüksək paya malik deyil”.
Deputat Azərbaycanın Birləşmiş
Ştatlara qeyri-neft-qaz məhsulları ixracatı ilə bağlı isə bunları
qeyd edib:
“2024-cü ildə dünyanın ən güclü iqtisadiyyatına malik ölkəsinə 6,5 milyon dollarlıq polimerləşmə nəticəsində əmələ gələn ilkin formalı digər maddələr, 593 min dollarlıq heyvanların bağırsaqları, kisəcikləri və mədələri, təzə, soyudulmuş, dondurulmuş məhsullar, 410 min dollarlıq tropik və digər meyvələrin şirələri, 279 min dollarlıq nərə balıqlarının kürüsü, 242 min dollarlıq saflaşdırılmamış, əla növ birinci sıxma zeytun yağı, 177 min dollarlıq meyvələrdən cemlər, meyvə jelesi və mürəbbələr, meyvə püreləri və pastaları və digər məhsulları ixrac etmişik”.
“Göründüyü kimi, Azərbaycanın Birləşmiş Ştatlara qeyri-neft-qaz ixracatı böyük məbləğdə olmasa da belə, mal qrupları üzrə şaxələnib. Deməli, Vaşinqtonun tarifləri Azərbaycanın ABŞ-yə ixracata ciddi təsir göstərməsə də, ümumi artım dinamikasına təsir edə bilər.
Sözsüz, bütün hallarda yeni tarif yeni xərc deməkdir. Yəni Birləşmiş Ştatlara ümumi ixracatımızdakı artım faizinin azalacağı istisna deyil. Eyni zamanda, Birləşmiş Ştatlara göndərdiyimiz məhsullar daha çox spesifik olduğu üçün 10 faizlik tarif həmin məhsulların bazardakı mövqeyinə təsir göstərməyə bilər. Amma bütün hallarda, yeni tariflər dünya iqtisadiyyatında yeni mərhələnin başlanması demək olacaq”, - deyə V.Bayramov vurğulayıb.
Dünya iqtisadiyyatı resessiya ilə üz-üzə qalacaq...
İqtisadçı Pərviz Heydərov isə Trend-ə açıqlamasında ABŞ Prezidenti Donald Trampın tarif siyasətinin başadüşülən olduğunu, bununla Amerika iqtisadiyyatı və bazarını mühafizə etməyə cəhd göstərildiyini deyib.
O bildirib ki, ABŞ hökumətinin məqsədi büdcə gəlirlərini artırmaq və dolayısı ilə yerli istehsalın genişlənməsinə nail olmaqdır:
"Ümumiyyətlə, dünya ölkələrinin, yəni ixracatçı ölkələrin Amerika bazarından və iqtisadiyyatından "havayı yararlanması"nın qarşısını almaq istəyi kökdə duran məsələdir. "Havayı yararlanma" ifadəsini o mənada işlədirəm ki, ABŞ dünyanın bir çox inkişaf etmiş və etməkdə olan ölkələri üçün geniş və əlverişli bir bazardır. Lakin burada bir neçə nüans var. Onlardan birincisi bundan ibarətdir ki, idxal üzrə rüsumlar artırılarsa, qiymətlər istər-istəməz qalxmalıdır. Qiymətlərin qalxması isə inflyasiya deməkdir.
İkincisi, ABŞ dünyanın bir çox inkişaf etmiş və etməkdə olan ölkələri üçün geniş və əlverişli bir bazar idisə, demək, həmin ölkələr bu bazarı müəyyən dərəcədə itirəcəklərindən onlarda istehsal daralacaq. Nəticədə, qlobal iqtisadiyyatda işgüzar aktivlik enəcək. Belə şəraitdə isə, hər şey bumeranqa çevrilərək ABŞ-nin öz üzərinə qayıdacaq. Beləliklə, dünya iqtisadiyyatı resessiya ilə üz-üzə qalacaq".
Azərbaycana 10%
rüsum tətbiqi gülüncdür...
"Ölkəmizə gəldikdə isə, düzdür, siyahıda biz də varıq, o mənada ki, D.Tramp Azərbaycandan idxala da 10% rüsum tədbiq edib. Ancaq bu gülüncdür, o baxımdan ki, ölkəmiz ABŞ-dən daha çox idxal edir, nəinki ixrac həyata keçirir. ABŞ bazarı olmasın, başqa bazar olsun. Problem bunda deyil. Bizim üçün gözlənilən təhlükə ondan ibarətdir ki, bayaq qeyd etdiyim kimi, beynəlxalq bazarlarda ciddi bahalaşma yaranacaq. Enerji daşıyıcılarının qiymətləri düşəcək. Qlobal miqyasda ciddi inflyasiya dalğası ortaya çıxacaq. Bizim bazarsa idxaldan asılı vəziyyətdədir", - deyə P.Heydərov mövzu ilə bağlı fikirlərini yekunlaşdırıb.
Ümumilikdə, ABŞ hökumətinin tarif siyasətinin qlobal ticarətdə proteksionizmin artmasına, beynəlxalq iqtisadi əlaqələrin yenidən formalaşmasına və uzunmüddətli struktur dəyişikliklərinə yol açacağı gözlənilir.