Azərbaycan, Bakı, 17 dekabr/ Trend , müxbir Ü. Sadıqova, A.Qut/ Yaxın Şərq dördlüyünün son iclası Fələstin Muxtariyyəti və İsrail danışıqlarına dəyişikliklər gətirməyəcək. Ekspertlər hesab edirlər ki, gələn il üçün planlaşdırılan barışıq, ABŞ -ın yeni prezidentinin vəzifəsinə başlaması, o cümlədən Fələstin hökumətinin birləşməsindən sonra mümkündür.
"Fələstin-İsrail danışıqlarında dönüş nöqtəsi yanvarın 20- də Barak Obamanın Ağ Evə rəhbərlik etməyə başlamasından sonra baş verə bilər, danışıqlar hələlik əvvəlki səviyyəsində qalır", - deyə Trend -a Londondan telefonla Çatham Haus Beynəlxalq Kral Siyasəti İnstitutunun Yaxın Şərq proqramının elmi əməkdaşı Yossi Mekelberq bildirib.
Barışıq beynəlxalq təşkilatların fəaliyyətindən daha çox müxtəlitf ünsürlərdən asılıdır. Fələstinin "Əl Əyyam" qəzetinin icmalçısı Məhəmməd Yəqxi elektron poçt ilə Trend -a bildirib ki, bu məsələdə Fələstin hökumətinin vahidliyi mühüm məqamdır.
Yaxın Şərq dördlüyünün iclası bazar ertəsi Nyu -Yorkda keçirilib. Əl-Cəzirə telekanalının verdiyi xəbərə görə, Yaxın Şərq dördlüyünün sədrləri (Rusiya, ABŞ, BMT və Aİ) ötən il Annapolisdə keçirilən konfransda Fələstin ilə İsrail arasında qəbul olunan barışıq planının irəliləməsi istiqamətində işlərin davam etdirilməsi barədə qərar qəbul ediblər. Çərşənbə axşamı BMT Təhlükəsizlik Şurasının Yaxın Şərq problemləri üzrə iclası keçirilib və bu iclasda da İsrail-Fələstin münaqişəsinin həlli məsələsi müzakirə olunub.
Dördlüyün son iclası iki ay əvvəl Misirin Şarm əş-Şeyx şəhərində baş tutub, lakin bütün ümidlər hazırkı toplantıya idi.
İsrailin Xarici İşlər Nazirliyindəki adının gizli saxlanılmasını istəyən mənbə Trend -a bildirib ki, beynəlxalq təşkilatların, xüsusilə də BMT-nin münaqişənin nizamlanması səylərinə baxmayaraq, tərəflər Abbas və Olmert hökumətlərində daxili ziddiyyətlər üzünndən 2009-cu ilin sonunadək İsrail ilə Fələstin arasında sülhün əldə olunması perspektivlərinə bədbinliklə yanaşırlar.
Sentyabrda İsrailin Baş naziri Ehud Olmert korrupsiyada ittiham olunduğundan, istefa verdiyini bildirib. İsrailin xarici işlər naziri Tsipi Livni hakim "Kadima" partiyasının yeni rəhbəri seçilib, lakin o, yeni hökumət formalaşdırmağı bacarmadığından, "Likud" partiyasının lideri Benyamin Netanyahu başda olmaqla, müxalifət partiya rəhbərliyi vəzifəsinə növbədən kənar seçkiləri boykot ediblər. Buna görə, ölkə parlamenti Knessetə seçkilər keçirilinədək -- 2009 -cu ilin fevralınadək Olmert Baş nazir postunu saxlayır.
Fələstin Muxtariyyətinin daxilində də seçkiqabağı mübahisələr aparılır. Hazırkı prezident Mahmud Abbas başda olmaqla, hakim FƏTH partiyası ilə ölkə parlamentində əksəriyyətə malik islami müqavimət hərəkatı HƏMAS arasında mübahisələr region daxilində siyasi böhrana gətirib çıxarıb. Ekespertlər artıq 2009-cu ilin yanvarında, Abbasın səlahiyyət müddəti başa çatdığı zaman Muxtariyyət dlaxilində yeni münaqişənin qızışacağını istisna etmirlər. HƏMAS hərəkatının liderləri Qəzzə Zolağı üzərində nəzarəti ələ keçirdikdən sonra dəfələrlə bəyan ediblər ki, onların növbəti məqsədi FƏTH-in idarəçiliyində olan Qərb sahilidir.
Lakin hökumət böhranı normal danışıqların və sülhün olmamasının yeganə səbəbi deyil.
Fələstinin Avropa İttifaqındakı nümayəndə heyətinin müşavir müavini Adil Ətiyyənin fikrincə, dördlüyün bu iclası bir sıra səbəblərdən danışıqlarda irəliləyiş yarada bilməz.
"Birncisi, Yaxın Şərq dördlüyünün nizamlanma üzrə yeni planı yoxdur, köhnə məsələləri nəzərdən keçirirlər. İkincisi, ABŞ və Aİ - Yaxın Şərq dördlüyünün güclü üzvləri - danışıqları davam etdirmək üçün İsrailə təsir göstərmək iqtidarında deyillər", - deyə Trend - a Brüsseldən telefonla Ətiyyə bildirib.
O əlavə edib ki, nə qədər ki, ABŞ - da yəhudi lobbisi əvvəlki təsir qüvvəsinə malikdir və İsrail Vaşinqtonun Yaxın Şərqdə yürütdüyü strateji maraqları dəstəkləyir, Fələstin ilə barışıqdan söhbət gedə bilməz.
"İsrail ABŞ -ın Yaxın Şərqdə mühüm strateji tərəfdaşıdır, buna görə, Yaxın Şərq dördlüyünün üzvləri İsrailə, qoşunlarını Fələstin ərazilərindən çıxarmaq üçün təsir göstərə bilmirlər", - deyə Ətiyyə bildirib.
ABŞ və İsrailin maraqları, əsasən, hərbi sahədə, o cümlədən Fələstin qpulaşmalarına qarşı mübarizə sahəsində üst - üstə düşür. Cari ilin yayında İsrail KİV- də ABŞ -ın bu ölkə ərazisində terrorçuların hücumlarını dəf edəcək raket əlyehinə radarlar yerləşdirməsi barədə informasiya yayılıb.
Fələstin diplomatının rəyinə görə, bir çox Qərb ölkələri ərəb dünyasına əvvəlki ki, imperialist nəzərindən baxırlar və İsrali Yaxın Şərqdə yeganə demokratik ölkə hesab edirlər.
Lakin İsraildə iddia edirlər ki, Qərb ölkələrinin Fələstin tərəfinə etimadsızlığı Fələstin qruplaşmalarının daim İsrail ərəzilərinə atəş açması və hücum etməsinin nəticəsidir.
"İsrail, sülh danışıqlarında əsas məneə olan Fələstin qruplaşmalarının hücumlarından və gündəlik raket zərbələri endirməsi ilə bağlı yaranan problemləri həll etməlidir", - deyə İsrailin Xarici İşlər Nazirliyindəki mənbə bildirib.
Onun sözlərinə görə, İsrail dünya ictimaiyyətinin dəstəyinə xüsusi əhəmiyyət verir. ABŞ və Avropa dövlətləri rəhbərlərinin cari il ərzində İsrailə səfərləri mühüm əhəmiyyət kəsb edir və Fələstin Administrasiyası ilə sülh sazişinin əldə olunmasının tezləşməsinə yardım göstərir.
Lakin ekspertlər, ərəb ölkələri və İsrail hökuməti də daxil olmaqla, bütün beynəlxalq təşkilatların eyni zamanda hərəkət edəcəyi və nəhayət ki, birgə sənəd qəbul edəcəyi təqdirdə, sülh əldə olunacağını istisna etmirlər. Ərəb ölkələri münaqişənin həlli üzrə 2002-ci ildə qəbul olunan və "Ərəb sülh təşəbbüsü" adlanan planlarını təklif edirlər.
"Ərəb Dövlətləri Liqasının Baş katibi Əmr Musa ərəb dünyası adından bu sənədi təsdiq edib və onu barışıq üçün yeganə münasib müqavilə hesab edir", - deyə Trend -a ƏDL Baş katibinin mətbuat katibi Əbd Aləm əl Əbyad bildirib.
"Ərəb sülh təşəbbüsü" İsrail qoşunlarının 1967- ci ildəki sərhədlərədək çəkilməsini, Şərqi Qüdsün Fələstin tərəfinə və Colan yüksəkliklərinin Suriyaya verilməsini nəzərdə tutur. Sənəd İsraildən Fələstin qaçqınları probleminin həllini, Qərb sahilində və Qəzzə Zolağında paytaxtı Qüds olan Fələstin dövlətinin yaradılmasına razılıq verilməsini tələb edir.
Lakin bu sənəd İsrailin maraqlarına cavab vermir. XİN - dəki mənbənin sözlərinə görə, İsrail sərhədlərin müəyyən edilməsi və yəhudi məskənləri salınmasının dayandırılması kimi məsələlərin həllində Fələstin tərəfi ilə razı deyil.
"Fələstinlilər danışıqlar zamanı bütün məsələlərin "kompleks nizamlanması", qaçqınların öz yerlərinə qaytarılması, Qüdsün statusu, təhlükəsizlik məsələləri mövqeyindən çıxış edirlər. İsrail isə, bu məsələdə öz mövqeyini dəyişmir", - deyə mənbə bildirib.
Danışıqların gələcəyi daha çox 2009-cu ildə keçiriləcək seçkilərdən sonra formalaşacaq İsrail hökumətindən asılı olacaq.
Kanada analitiki Yəqxi hesab edir ki, seçkilərdə müxalifətçi Netanyahu qalib gələrsə, danışıqları dayandırmaq lazım gələcək və bütün proses ölü nöqtədən başlanacaq.
Danışıqlar prosesində daha çox təsirə malik Ağ Evin gələcək administrasiyasının təsiri də mühüm olacaq.
"Dördlüyün rolu münaqişənin həllindən çox, onun nizamlanması üçün qalacaq. Barışıq prosesi Yaxın Şərq dördlüyünün deyil, ABŞ -ın nəzarətindədir", - deyə o bildirib.
Fələstin tərəfi üçün irəliləyiş yalnız, BMT və ABŞ da daxil olmaqla, Qərb ölkələri İsraili qoşunların işğal olunmuş ərazilərdən çıxartmağa vadar edəcəyi təqdirdə baş verəcək.
60 illdir davam edən Fələstin-İsrail münaqişəsi bu gün mübahisəli və çətin həll olunan münaqişələrdən biridir.
Tərəflər arasında ərazi üzrə, xüsusilə də Qüdsün statusu ətrafında fikir ayrılığı, 2003-cü ildə Yaxın Şərq dördlüyünün dəstəyi ilə hazırlanan və gələcək Fələstin dövləti və İsrailin sərhədlərini müəyyən edən "Yol xəritələri"nin qəbul olunmasına baxmayaraq, hələ də həll edilməyib.
Məqalə müəllifi ilə əlaqə ünvanı: [email protected]