Bakı. Trend:
Rəqəmsal aktivlər investisiya cəlb etmək istəyən şirkətlər üçün maraqlı olmalıdır.
Bunu Trend-ə eksklüziv müsahibəsində "PwC Azerbaijan" şirkətinin konsaltinq xidmətləri departamentinin rəhbəri Fərid Qattal deyib.
“Rəqəmsal aktivlər beş əsas qrupda təmsil oluna bilən nisbətən yeni bir termindir. Bunlara kriptovalyutalar, stabilkoinlər (həmçinin, müəyyən bir fiat valyutasına bağlanmış kriptovalyutalar), NFT-lər, təhlükəsizlik tokenləri (STO) və mərkəzi bankın rəqəmsal valyutaları (MBRV) daxildir. Bu günə qədər MBRV-lər artıq dörd ölkədə təsdiqlənib və bir çox başqa dövlətlər onları fəal şəkildə inkişaf etdirir”, - deyə departament rəhbəri bildirib.
Onun sözlərinə görə, rəqəmsal aktivlərin bu qruplarının hər birinin öz potensialı və inkişaf yolu var.
“Çoxları üçün ən başa düşülən artıq 15 yaşı olan Bitcoin kimi kriptovalyutalardır. Bitcoin heç bir ölkə ilə bağlı deyil, bu da onu beynəlxalq fenomen edir. Bu gün kriptovalyuta bazarı böyük məbləğdə dəyərlidir və investorlara pul qazanmağa və investisiya cəlb etməyə imkan verir.
Rəqəmsal aktivlərin potensialı ondan ibarətdir ki, onların yaradılması rəqəmsal məkanın imkanları ilə idarə olunur. Mərkəzləşdirilməmiş blokçeyn arxitekturasında vəsaitlərin köçürülməsi dəyər zənciri boyunca şəffaflığı və izlənilməsini artırmaqla əhəmiyyətli vaxt və xərclərə qənaət etməyə imkan verir. Bu aydın faydalar rəqəmsal aktivlərin inkişafına təkan verir”, - deyə Qattal bildirib.
O vurğulayıb ki, hər bir ölkə öz unikal yolunu və rəqəmsal aktivlərin iqtisadiyyata necə müsbət təsir göstərə biləcəyinə dair hədəf mənzərəni axtarır.
“Rəqəmsal aktivlər, ilk növbədə, investisiya cəlb etmək istəyən şirkətlər üçün maraqlı olmalıdır, çünki onlar maliyyələşdirməyə kifayət qədər sürətli çıxışı təmin edir. Çox vaxt kiçik və orta sahibkarlar öz kriptovalyutalarını tez buraxmaq, birjaya daxil olmaq və kapital artırmaq imkanı əldə edirlər. Bu alətlər investisiyaların artımı üçün katalizator ola bilər ki, bu da ənənəvi prinsiplərə əsasən investisiyaların orta və iri biznesdən daxil olduğu Azərbaycan üçün xüsusilə vacibdir”, - deyə departament rəhbəri bildirib.
Qattalın sözlərinə görə, rəqəmsal valyutaların dövlət səviyyəsində uğurlu istifadə nümunələri Qazaxıstan, Nigeriya və Yamayka ilə bağlıdır.
“Hazırda 10-a yaxın ölkə pilot rejimində rəqəmsal valyutaları sınaqdan keçirir. Dövlətlər onlardan pul köçürmələrinin və pul emissiyasının səmərəliliyini artırmaq üçün istifadə etməyə çalışırlar. Rəqəmsal pul öz rəqəmsal üstünlükləri olan fiat valyutasının analoqu hesab olunur. Biznes və iqtisadiyyat üçün faydalara yaxşılaşdırılmış investisiya mühiti, azaldılmış maliyyə xərcləri və pul köçürmələri daxildir. Bu, xüsusilə böyük şirkətlər üçün maraqlıdır. Bununla belə, rəqəmsal aktivlərdən istifadə edərək, ölkələrarası inteqrasiya hələ də məhduddur, çünki hər bir ölkənin öz qaydaları var.
Qanunların artıq bu cür aktivlərdən istifadəyə icazə verdiyi ölkədə işləmək daha asandır. Məsələn, Avropa İttifaqında 2023-cü ildə rəqəmsal aktivlər bazarını tənzimləyən qanun qəbul edilib. Əsas prinsiplərə kriptovalyutaların buraxılması və ticarəti üçün məcburi lisenziyalaşdırma, pul kisələrində min avrodan çox pul saxlayarkən şəxsiyyətin yoxlanılması və anonim köçürmələrə qadağa daxildir. Bu qaydalar mərkəzi bankın rəqəmsal valyutalarından daha çox kriptovalyutalara aiddir, lakin onlar tənzimləmə nümunəsi kimi xidmət edir”, - o əlavə edib.
Departament rəhbəri qeyd edib ki, hazırda bir çox ölkələrdə, o cümlədən, Azərbaycanda bu sahədə qanunvericiliyin yaradılması üzərində iş aparılır.
“Rəqəmsal valyutanın tərifi kimi bir çox suallar yaranır - bu, xarici valyutadır, yoxsa maliyyə aləti? Bazar tələbləri və şərtləri formalaşana qədər bu proses daha 5-10 il çəkəcək. Ölkələr çalışdıqca bir-birindən öyrənirlər. Məsələn, Böyük Britaniya indi praktiki olaraq istifadə edilməyən öz rəqəmsal valyutası Britcoin-i uğursuz şəkildə bazara çıxardı. Həm uğurlu, həm də uğursuz nümunələr var, lakin hələlik ümumi istinad modelləri yoxdur”, - o qeyd edib.
Azərbaycanda rəqəmsal aktivlərin qəbulu və istifadəsi üçün əlverişli mühitin yaradılmasının vacib aspektlərindən danışan Qattal qeyd edib ki, aydın strategiya lazımdır.
“Yeni qanunlar yazarkən nəyə nail olmaq istədiyimizi başa düşmək vacibdir. Strategiya nədir? Rəqəmsal aktivlərin beş növündən hansını və hansı istiqamətdə inkişaf etdirmək istəyirik? Bunun təsiri necə olacaq? Məqsəd investisiya mühitini yaxşılaşdırmaqdırsa, rəqəmsal aktivlər vasitəsilə pul cəlb etmək üçün alətlər hazırlamaq lazımdır.
Rəqəmsal manat məsələsinə gəlsək, bu, banklararası köçürmələr kimi müəyyən prosesləri stimullaşdıracaq ki, bu da faktiki olaraq korporativ köçürmələrə çevriləcək. Strategiya əsasdır. Bunun əsasında vergi və qanunvericilik bazasını yeniləmək və təkmilləşdirmək lazımdır”.
Bununla yanaşı, departament rəhbərinin sözlərinə görə, bu, yeganə şərt deyil və elə infrastruktur şəraiti var ki, onlarsız rəqəmsal aktivlərin tətbiqi mümkün deyil.
“Rəqəmsal medianın mövcudluğu və rəqəmsal texnologiyaların cəmiyyətə nüfuz etməsi zəruridir. Vətəndaşların, şirkətlərin və istifadəçilərin ehtiyac duyduqları resurslara çıxışı olmalıdır. Birinci şərt yüksək sürətli internetə çıxışdır. İkincisi, əhali arasında rəqəmsal savadlılıqdır. Üçüncüsü, smartfonlara girişdir. Bu şərtlər son istehlakçıların adi vətəndaşlar olduğu pərakəndə satış seqmenti üçün xüsusilə vacibdir. Korporativ seqment üçün qanunvericilik normalarının dəqiq müəyyən edilməsi vacibdir.
Qanunvericilik bazası, infrastruktur və strategiya konkret məqsədlərə çatmağa yönəldilməlidir. İnteqrasiya aspektləri də nəzərə alınmalıdır. Ola bilsin ki, assosiasiyalar və birliklər çərçivəsində rəqəmsal aktivlərə əsaslanan ölkələrarası alətlər peyda ola bilər ki, bu da pul köçürmələrində vaxta və pula xeyli qənaət edəcək. Belə nümunələr artıq mövcuddur.
Məsələn, Qazaxıstan bu istiqamətdə inkişaf edir və bu, həqiqətən, maraqlı hekayədir. Bu gün bir ölkədən digərinə pul köçürmək 5-6 fərqli nöqtədən keçməyi tələb edə bilər ki, bu da vaxt aparır. Bu kontekstdə rəqəmsal aktivlər maraq kəsb edir”, - deyə Qattal yekunlaşdırıb.
Qeyd edək ki, mərkəzi bank rəqəmsal valyutaları İsveç (e-krona), Çin (e-CNY), Honq-Konq (e-HKD), Nigeriya (eNaira), Rusiya (rəqəmsal rubl) , Ukrayna (elektron qrivna), Belarusiya (rəqəmsal Belarus rublu), Gürcüstan (rəqəmsal lari), Qazaxıstan (rəqəmsal tenge), Hindistan (rəqəmsal rupi), ABŞ (rəqəmsal dollar), Böyük Britaniya (rəqəmsal funt), Braziliya, Türkiyə (rəqəmsal lirə) ), Yaponiya, Tailand, Avstraliya, Şərqi Karib Valyuta İttifaqı ölkələri (DCash), Yamayka (rəqəmsal Yamayka dolları), kimi ölkələrdə, eləcə də, Avropa Mərkəzi Bankının rəqəmsal avronu tətbiq etməyə hazırlaşdığı Avrozonada artıq tətbiq edilib və ya inkişaf mərhələsindədir.
